İncelemeye kitabın adından başlamak, sistemli bir analizin gerekliliği düşüncesi ile …
Eski ve yeni karşılaşması veya çakışması, edebiyatımızda yaklaşık yüz altmış beş yıl öncesine uzanır. Eski, Doğu edebiyatının edebiyatımızdaki yansımalarını ifade ederken yeni, Batı anlayışlı edebiyatı yansıtır. Bu, yalnız edebiyat için geçerli değildir. Sosyal hayat, kamu düzeni vb. bir toplum için bütünsel zihniyeti kapsar. Z kuşağı tabirinin sıkça telaffuz edildiği milenyum çağında Yaşar Akgül muhtemel ki şu minval üzere kitaba bu adı vermiştir: Kendi düşüncelerinin eski ile örtüştüğü ama söylemlerinin yeni oluşu. Bunu destekleyen oldukça fazla delil söz konusu.
Beslenilen ana damar İslam kültür dairesinin hassasiyeti ve bu hassasiyetin içerdiği sözcüklerle olay, durum ve olgulara bakış gerçekten de eskidir. Ancak bu eskiliği “işe yaramaz, köhne, gereksiz, hükümsüz, boş” olarak değerlendirmek yanlıştır. Bu bakış; eskimeyen, insanlığa çağlar boyu rehber niteliğindeki kadim bir zihniyettir. Ancak Yaşar Akgül’ün Milenyum Çağı’nda kendini de düşüncelerini de eski olarak değerlendirmesi içsel bir tutumdan başka bir şey değildir. Yaşanmışlığın kendinde biriktirdiği deneyimin/tecrübenin eski zamanlar ile günümüz arasındaki terakki farklılığı arasındaki devasa uçurum onun böyle düşünmesinin nedenidir.
Yaşar Akgül’ün kitaptaki şiirleri çok hızlı değişimlerin/dönüşümlerin/başkalaşımların yaşandığı zamanımıza İslami zihniyetle bakışın yeni soluğu olmuştur.
Kitabın adı ile ilgili oldukça zayıf bulduğum ikinci bir ihtimal ise şiirlerinin eskiyi temsil ettiği ve yeni yazıyla söylendiğidir.
Kitap, Zil/Zal ve Gül şiiriyle başlıyor. Cebab-ı Allah, Zilzal suresinde “Yeryüzü kendine has bir sarsıntıya uğratıldığı, içindekileri dışarı çıkarıp attığı ve ona ne oluyor dendiği zaman. İşte o gün yer, kendi haberlerini anlatır. Çünkü Rabb’in ona (öyle) vahyetmiştir. O gün insanlar amellerinin kendilerine gösterilmesi için kabirlerinden bölük bölük çıkacaklardır. Artık kim zerre ağırlığınca bir hayır işlerse onun mükafatını görecektir. Kim de zerre ağırlığınca bir kötülük işlerse onun cezasını görecektir.” der.
İlk Şiir Zil/Zal ve Gül, 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş depremlerine göndermeyle başlar. “Darülharpten geliyorum, harflerin selamı var.”
Yaşar Akgül, Zilzal süresini odağa alarak depremdeki hissiyatı şiire sindirmiştir. Hayır ve kötülüklerin karşılıksız kalmayacağı, kıyametin kopması anı ve sonrası… Kahramanmaraş depremleri için de on biri il gibi geniş bir coğrafyayı kapsadığından “küçük kıyamet” olarak nitelendirildiği herkesçe malumdur. Deprem onun için sekülerleşen çağımız insanın hakikati unutmasını, dünyaya dalışını fark etmeyi daha da belirginleştirmiş ve kendini bir muhasebeye sevk etmiştir. “Bizim bu günahımız ne çok su götürür / Abdest almaya gitsek bizi susuz getirir.”
Zil/Zal ve Gül’de zamanın algılarının da eleştirildiğini görürüz. “Ne çoktu alışveriş ne kadar da az şükür / Ne kadar da azdı dua, çimento ve demir.”
Şiirde “küçük kıyametin” şiddeti ise “Saat dört on yedidir yandı lambalar / Yediler yetmedi bir de noktaları var.” ile şifrelenir.
Zil/Zal ve Gül şiiri, Zilzal suresi gözüyle 6 Şubat’a bakışın şiiridir. Kitaptaki diğer şiirlerde mahfuz dinamiklere bakmak, birer ikişer örnek vermek bu kıymetli eserin nasıl bir değere haiz olduğununu iyice açığa çıkaracağı kanaatindeyim.
Kitaptaki şiirlerin bir çoğunda dizelerdeki anlamın gerçek hayattaki yaşanmışlıklarla somutlaşması Yaşar Akgül’ün hayalle bir bağının olmadığını gösteriyor. Ayakları yere basan, altı yaşanmışlıkla doldurulmuş dizeler, titizlikle kurulmuştur.
“Kur’an’ı açmamıştık, evimiz tarumardı.” (Duvarlara asılmış ve okunmak için inmeyen Kur’anlı evler oldukça fazla diye düşünüyorum.)
“Işıklar içinde uyuyacaktım, ışıkta da uyunmaz ki sevgilim!” (“Allah rahmet eylesin”in yerine “Işıklar içinde uyusun.” da türemedi mi çağımızda?)
“Camilerle cemaatin hep önünden geçerdik.” (Özellikler Ramazanlarda birer çocuk olaarak kimler geçmedi ki namaz kılanların önünden?)
“Biz altmış beş yaş üstüler, günah çıkarmadaydı.” (Nedense belli bir yaşa kadar hiçbir şeyden mahrum kalmayan insanoğlu belli bir yaştan sonra şadırvanlara tünüyor.)
Çeşitli olgular için kullanılan sözcükler ve yaklaşımlar Akgül’ün Müslüman sağ tandanslı şairler halkasında yerini almasını perçinliyor.
“Ey her sabah her sabah, beni canlandıran Allah! / Seni dünya gözüyle canlandıramadım Allah!”
“Kalp kalbe karşıdır derler, ne güzel yarsın Allah!
“Babamızı en çok namaz kılarken severdik.”
“Korkma, Allah bizimledir ve küfür tek millettir.”
“Teheccüde kalkacağız, devamı gelecek şiirde.”
Yaşar Akgül, duygusunu okuyucunun zihninde eksiksiz oluşması için söz diziminin eksiksiz olmasından yana. Bu yüzden de dizelerini olabildiğince uzun tutuyor. Söz diziminin algılanmasında işi yoruma bırakmak istemiyor ve cümleleri olabildiğince uzatıyor.
“Efendi hazretleri bir gün yolda giderken abdest alan bir şaire rastlamış. / Yürümek de bir mucizedir Ey oğul! Yeter ki İstiklâl’de yürüme demiş. / Ara sokaklarda dolaşma şuh gecelerin lüzumsuzsa söndür ışıklarını / Kışları çok acımasızdır çünkü kadınlar yazları ne sen sor ne ben söyleyim.”
Yaşar Akgül, şiirlerin birçok yerinde anlamsal ve olgusal zıtlıklardan yararlanmayı fazlasıyla yerinde kullanıyor. Bunu yaparken bazen de ironiden istifade ediyor.
“Anın içün yalvarma hiç öpmem kara gözlerinden / Karanlık yerlerinden kar beyaz göğüslerinden.”
“Bizler fakirdik belki ama kafiyemiz zengindi.”
“Babam beni geç yazdırmış Müzekki’n-Nüfusa / Belki geç ölürüm diye ecel eli boş döner.”
“Belki ben erken geldim, belki siz geç kaldınız.”
“Eskilerin tabiriyle, namusuyla geçinen hayat kadınlarından.”
Olaylara bakıştaki ironi/mizah/eleştiri belki de onun şiirlerinin avangart niteliği.
“Bana el değmemiş bir namusunu göster / Sana bir Suriyeli vereyim / Fazladan bir Sütçü / Ve hatta bir de İmam
“Rivayet olunur ki cemaat, ey cemaat!”
“Her Şehr-i Ramazan’da Çağrı gelir şehrimize / Hem ağlarız gizli gizli hem izleriz, sevaptır.”
“Doğarken bir süre vermişlerdi kimseler hatırlar mı?/ Mis gibi tütün kokuyordu tarih, ateşi olan var mı?”
Yaşar Akgül’ün şiirinin bir diğer ana dinamiği ise mısraıberceste kimliğine bürünmüş şiir birimlerinin üsluplarını anımsatmasıdır. Elbette ki bunu kasıtlı olarak yapıyor. Bu nedenler de dizelerin selaseti en üst boyuta ulaşıyor. Metinleraarasılık olarak değerlendirilebilecek bu nitelik farklı pastişlerle kendini gösteriyor.
“Bunu senden beklemezdim yeryüzü.” dizeleri Cemal Süreya’nın “Babamdan bunu beklemezdim kör oldum.” dizesine;
“Akif gibi bir akşam, ben de pek bunalmıştım.” dizesi Mehmet Akif’in Bülbül şiirinin ilk dizelerine;
“Mutlulukla bir ilgisi var mıydı kitapların” dizesi yine Cemal Süreya’nın “Yemek yemek üstüne ne düşünürsünüz bilmem / Ama kahvaltının mutlulukla bir ilgisi olmalı.” dizelerine;
“Gökyüzünde yalnız gezen Velîler, âlemlere akalım mı?” dizesi güftesi Hikmet Münir Ebcioğlu’nun “Gökyüzünde yalnız gezen yıldızlar” nihavent şarkısına götürüyor.
“Bir elimde Fuzuli, bir elimde Sezai / Umurumda mı Leyla” da Orhan Veli’nin Cımbızlı Şiir üslubuna göndermedir.
“Güneş dürüldüğünde, gün söndürüldüğünde / Dağlar yürütüldüğünde, yıldızlar söndüğünde … ” dizeleriyle Kuar’an-ı Kerim’in biçemine gönderme yaptığı söylenebilir.
Son olarak “Servilerin altında serin serin yatıyorsun hayat sana güzel baba!” dizesini ise Rindlerin Ölümü şiiriyle ilişkilendirmek olasıdır.
Üslupsal göndermelere onlarca örnek vermek mümkün bu kitaptan.
Şathiyelerdeki senli benli algının izlerine şahit olmak, Yaşar Akgül’ün inancındaki sağlamlığın ve içtenliğin belirtisi olduğuna inanıyorum. “Allah Benden Razı Olsun Ben Razıyım Allah’tan” şiirinin adı mezkur algının izlerini hissettiriyor.
“Ben tanrının yerinde olsam, bütün AVM’leri infak ederdim.”
“Mahşer günü elinde bulunan görüntülerimi / Kimselere gösterme Rabb’im gözünü seveyim / Kara kaplı defterimi göstermesem olmaz mı? / Bunca yıllık kulunum hatırım sayılmaz mı?”
“Tanrım seni nerede görsem tanırım / Öbür taraf çok karışık, inan ki utanırım.”
“Allah’ım neden bu kadar iyiyim ben / Beni de mi alacaksın yoksa yanına.”
Şiirlerde dikkat çeken en önemli özelliklerden biri de belki hikâyeleştirmeden yararlanılması.
“İsmi lazım değil emlakçının biri aklına girmiş / Bir Kızıl Elma’ya mı ne satmış bizi / Babam da bana çekmiş çok temizmiş kalbi. …”
“Cennetten çıkar çıkmaz kartpostal gibi / Yeşil panjurlu ev var ya bizimdi / Mutlu mesut yaşıyorduk, hazır sesimizden olduk / Muhacirdik nasıl olsa güle güle kovulduk.”
Bazı şiirlerde şaşırtan sonlar şiirleri diğerlerinden ayırıyor.
“Anlaşıldı bu gece uzun bir gece olacak: Selamünaleyküm sevgilim!”
“Geçtik fena denizinden, hadi hatim indirelim.”
“Bütün kamyonların alınyazısıdır / Allah’ın dediği ölür.”
Yaşar Akgül’ün şiirleri, Cemal Süreya’nın “Folklor şiire düşmandır.” tezini çürütüyor kanaatimce. Şiirdeki birçok halk söyleyişinin şiirlere içtenlik, akıcılık ve diri bir ruh kazandırdığı muhakkak.
“Bir daha gelirsem iki olsun dünyaya.”
“Biz dünyanın cemaziyelevvelini biliriz.”
“Sebeb-i ziyaretimiz bir karelik hazandı.”
“Üç vakte kadar kalbim makinalar duracak.”
“Bir arkadaşa bakıp çıkacaktım dünyadan.”
“İki yakası bir araya gelmiyor İstanbul’un.”
Allah’ı çok seviyorum, Kur’an’a el basarım.”
“Ekmek mushaf çarpsın ki, Sûra üfleyecekti İsrafil.”
Harf değeri açısından birbirini çağrıştıran sözcüklerin bir aradalığı da Yaşar Akgül’ün şiirlerini diğer şairlerin şiirlerinden ayıran bir özelliktir.
“Hani bizim hocamız onca hacımız vardı / Cahit abiden kalma ne çok acımız.”
“Medine’sizsiniz ey medeniyetsizsiniz! / Meymenetsizsiniz ey merhametsizsiniz! / Muhammed’sizsiniz ey muhabbetsizsiniz!”
“Aşk fanidir şairler için ölüm anidir nedense / Sevgiliyi görenlerse Âşık Veysel Karanî’dir.”
Netice itibariyle “Ne anlattığın değil, nasıl anlattığındır sanat.” ilkesinden hareketle Yaşar Akgül bahsedilen nitelikler ışığında Türk edebiyatına farklı bir soluk getirmiştir. On sekiz şiir ve elli iki sayfadan mürekkep Yeni Yazıyla Söylenmiş Eski Türkçe Şiirler kitabının yıllar sonra da kendinden söz ettireceği kanaatindeyim.
*
İLKER GÜLBAHAR
